لپتوسپیروز در سگ‌ها
لپتوسپیروز یا تب شالیزار در سگ‌ها: بیماری‌ای جدی با قابلیت انتقال به انسان
لپتوسپیروز( تب شالیزار) یکی از بیماری‌های عفونی مهم و بالقوه کشنده در سگ‌هاست که می‌تواند حیوانات دیگر و حتی انسان را نیز آلوده کند. این بیماری به‌وسیله‌ی باکتری‌هایی از جنس Leptospira ایجاد می‌شود که از نوع باکتری‌های مارپیچی‌شکل (اسپیروکت) هستند. لپتوسپیروز نه تنها سلامت سگ‌ها را به‌شدت تهدید می‌کند، بلکه به دلیل قابلیت انتقال به انسان (زئونوز بودن)، از اهمیت بالایی در حوزه بهداشت عمومی نیز برخوردار است.
در این مقاله، با نگاهی جامع به جنبه‌های مختلف این بیماری، از شیوه‌های انتقال گرفته تا راه‌های تشخیص، درمان و پیشگیری، به بررسی این بیماری خواهیم پرداخت تا صاحبان حیوانات خانگی بتوانند آگاهی لازم برای محافظت از سگ خود و خانواده‌شان را کسب کنند.
لپتوسپیروز چیست و چگونه منتقل می‌شود؟
باکتری لپتوسپیرا از طریق ادرار حیوانات آلوده وارد محیط می‌شود و می‌تواند در خاک، آب راکد، گِل، علف‌های مرطوب و سطوح آلوده باقی بماند. این باکتری‌ها در محیط‌های گرم و مرطوب برای مدت زمان نسبتاً طولانی زنده می‌مانند، به همین دلیل، شیوع بیماری در نواحی با چنین شرایطی بیشتر است.
سگ‌ها ممکن است به روش‌های مختلفی با باکتری آلوده شوند، از جمله:
- تماس مستقیم با ادرار آلوده یا خاک و آب آلوده به ادرار
- لیسیدن سطوح آلوده یا نوشیدن آب از جوی‌ها، استخرها یا برکه‌های طبیعی
- ورود باکتری از طریق زخم‌های باز یا غشاهای مخاطی (مانند دهان، چشم و بینی)
- گاز گرفته شدن توسط حیوان آلوده یا خوردن گوشت آلوده
- انتقال از مادر به توله از طریق جفت در دوران بارداری
حیوانات وحشی نظیر راکون، موش، راسو و حتی دام‌های اهلی مانند گاو و خوک می‌توانند ناقل این بیماری باشند، بدون اینکه خودشان لزوماً علائم بالینی داشته باشند.
نشانه‌های بالینی بیماری در سگ‌ها
دوره‌ی نهفتگی لپتوسپیروز معمولاً بین ۴ تا ۱۲ روز است. پس از این دوره، علائم ممکن است به‌صورت ناگهانی ظاهر شوند و شدت آن‌ها بسته به وضعیت سیستم ایمنی سگ متفاوت باشد. برخی از سگ‌ها علائم خفیفی نشان می‌دهند یا حتی بدون درمان بهبود می‌یابند، اما در موارد شدید، بیماری می‌تواند کشنده باشد.
علائم رایج لپتوسپیروز عبارت‌اند از:
- تب و بی‌حالی شدید
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- استفراغ و اسهال (گاه همراه با خون)
- درد عضلانی و خشکی حرکات
- تورم اندام‌ها یا شکم (ادم)
- زردی پوست، چشم یا لثه‌ها (نشانه درگیری کبد)
- افزایش یا کاهش ادرار، گاه به‌حدی که به نارسایی کلیوی منجر می‌شود
- خونریزی از لثه، بینی یا مشاهده خون در ادرار و مدفوع
- زخم در دهان و بوی بد دهان
- سرفه و مشکلات تنفسی
- قرمزی، تورم یا کدورت چشم (یووئیت)
- کم‌آبی بدن
- سقط ناگهانی در سگ‌های باردار
نکته مهم این است که برخی از این علائم ممکن است با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شوند، بنابراین تشخیص دقیق اهمیت زیادی دارد.
چه سگ‌هایی بیشتر در معرض خطر هستند؟
تمامی سگ‌ها، صرف‌نظر از سن، نژاد یا جنسیت، می‌توانند به لپتوسپیروز مبتلا شوند. با این حال، گروه‌های خاصی در معرض خطر بیشتری قرار دارند:
- سگ‌های جوان که هنوز واکسن دریافت نکرده‌اند
- سگ‌هایی که به‌طور مرتب در طبیعت، روستا یا مزرعه تردد دارند
- سگ‌هایی که در مناطقی با آب‌وهوای مرطوب زندگی می‌کنند
- سگ‌هایی با سیستم ایمنی ضعیف (به دلیل بیماری، دارو یا سن بالا)
نحوه‌ی تشخیص بیماری توسط دامپزشک
دامپزشکان ابتدا با بررسی علائم بالینی و سابقه‌ی زندگی سگ (مانند سفر به مناطق روستایی، تماس با آب‌های طبیعی یا حیوانات وحشی) به لپتوسپیروز مشکوک می‌شوند.
در ادامه، برای تایید تشخیص، معمولاً از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:
- آزمایش خون و ادرار: بررسی عملکرد کلیه و کبد، سطح گلبول‌های سفید، الکترولیت‌ها و وجود باکتری در ادرار
- تست PCR: شناسایی مستقیم ماده ژنتیکی باکتری در نمونه خون یا ادرار؛ سریع و دقیق
- آزمایش MAT (تست آگلوتیناسیون میکروسکوپی): اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌ها علیه لپتوسپیرا؛ نیاز به تکرار پس از چند هفته برای تعیین تیتر نهایی دارد
- تصویربرداری (رادیولوژی یا سونوگرافی): در مواردی که مشکلات تنفسی یا بزرگ‌شدگی اندام‌ها دیده شود
در موارد مشکوک به بیماری زئونوز، اطلاع‌رسانی به دامپزشک بسیار مهم است تا اقدامات احتیاطی لازم صورت گیرد.
درمان لپتوسپیروز در سگ‌ها
درمان این بیماری نیاز به بستری شدن در بیمارستان دامپزشکی دارد. هدف اصلی درمان، کنترل عفونت، جلوگیری از آسیب بیشتر به اندام‌ها و تسکین علائم است.
اقدامات درمانی شامل:
- تزریق مایعات (سرم‌تراپی): برای مقابله با کم‌آبی، حفظ تعادل الکترولیت‌ها و کمک به عملکرد کلیه‌ها
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در ابتدا آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی مانند پنی‌سیلین G یا آمپی‌سیلین تجویز می‌شود. سپس پس از تثبیت شرایط، داروی خوراکی داکسی‌سایکلین برای چند هفته ادامه می‌یابد.
- داروهای حمایتی: ضد تهوع، مسکن، مکمل‌های کبدی مانند Denamarin یا SAMe، محرک‌های اشتها
- دیالیز: در موارد شدید نارسایی کلیه، دیالیز می‌تواند جان سگ را نجات دهد. این روش ممکن است چند جلسه نیاز داشته باشد و بسته به امکانات در دسترس باشد یا خیر.
در زمان درمان، برای جلوگیری از انتقال بیماری به انسان، رعایت اصول بهداشتی و استفاده از تجهیزات حفاظتی مانند دستکش و ماسک ضروری است. حتی ممکن است از سوند برای دفع ادرار سگ در محیط کنترل‌شده استفاده شود.
در برخی موارد، با وجود درمان، سگ بهبود نمی‌یابد. در چنین شرایطی و در صورت شدت علائم و نارسایی اندام‌های حیاتی، دامپزشک ممکن است گزینه‌ی اتانازی انسانی را مطرح کند.
مراقبت‌های بعد از درمان و بهبودی
اکثر سگ‌هایی که به‌موقع تحت درمان قرار می‌گیرند، بهبود می‌یابند، اما ممکن است دچار عوارض بلندمدت شوند. مشکلات دائمی کلیه یا کبد یکی از این پیامدهاست که نیاز به درمان و پیگیری مداوم دارد.
پس از ترخیص از بیمارستان، باید:
- اطمینان حاصل کنید سگ در فضایی ادرار کند که به‌راحتی ضدعفونی شود و در نزدیکی منابع آب آشامیدنی نباشد
- از تماس افراد با ادرار سگ جلوگیری شود
- هنگام تمیز کردن بستر یا بدن حیوان، از دستکش، ماسک و روپوش یکبار مصرف استفاده شود
- نواحی آلوده را با ضدعفونی‌کننده‌های خانگی یا محلول‌های رقیق‌شده‌ی سفیدکننده تمیز کنید
- از قرارگیری حیوان در معرض نور مستقیم خورشید برای مدت طولانی جلوگیری نشود، زیرا اشعه‌ی UV به کاهش بقای باکتری کمک می‌کند
پیگیری‌های دامپزشکی شامل آزمایش‌های مجدد عملکرد کلیه و کبد، بررسی وجود عفونت باقی‌مانده و تطابق پاسخ ایمنی با روند درمان است.
پیشگیری از لپتوسپیروز
مؤثرترین روش برای پیشگیری، واکسیناسیون منظم است. واکسن لپتوسپیروز به‌صورت دو دوز اولیه به فاصله سه تا چهار هفته و سپس تزریق سالانه انجام می‌شود.
هر واکسن حاوی تعدادی از گونه‌های مختلف لپتوسپیراست، بنابراین در انتخاب واکسن مناسب، شرایط جغرافیایی و وضعیت سلامت سگ باید در نظر گرفته شود.
علاوه بر واکسن، اقدامات زیر در کاهش احتمال ابتلا نقش دارند:
- جلوگیری از نوشیدن آب‌های غیر بهداشتی توسط سگ
- ممانعت از تماس با حیوانات وحشی یا محیط‌های مزرعه‌ای بدون نظارت
- استفاده از کنترل‌کننده‌های آفات برای مقابله با موش‌ها و حیوانات ناقل
- رعایت بهداشت محیط نگهداری سگ
آیا لپتوسپیروز به انسان منتقل می‌شود؟
بله، لپتوسپیروز یک بیماری زئونوز است و می‌تواند از طریق تماس با ادرار آلوده یا حیوان بیمار به انسان منتقل شود. افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند (مانند کودکان، سالمندان یا افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای) بیشتر در معرض خطر هستند.
علائم بیماری در انسان ممکن است مشابه آنفلوآنزا باشد و شامل تب، سردرد، درد عضلات، تهوع و در موارد شدید، نارسایی کلیه و کبد شود. در صورت تماس با سگ آلوده، رعایت بهداشت شخصی و در صورت بروز علائم، مراجعه فوری به پزشک الزامی است.
نتیجه‌گیری
لپتوسپیروز یک بیماری جدی در سگ‌هاست که می‌تواند سلامت حیوان و انسان را تهدید کند. با شناخت علائم، مراجعه سریع به دامپزشک، درمان مناسب و پیروی از برنامه‌ی واکسیناسیون، می‌توان تا حد زیادی از عوارض خطرناک آن پیشگیری کرد.
افزایش آگاهی عمومی درباره‌ی این بیماری و رعایت بهداشت فردی و محیطی نقش مهمی در کاهش شیوع آن دارد. همیشه به یاد داشته باشید که پیشگیری، آسان‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر از درمان است.
