آیا بزاق سگ برای انسان خطرناک است؟
سگ‌ها از محبوب‌ترین حیوانات خانگی هستند و تعامل نزدیک انسان و سگ‌ها، نقش مهمی در بهبود روحیه، کاهش اضطراب و ارتقای کیفیت زندگی دارد. با این حال، نگرانی‌هایی درباره خطرات بهداشتی تماس با بزاق سگ (به‌ویژه بوسه یا لیسیدن صورت) مطرح است. برخی معتقدند بزاق سگ خواص ضدباکتریایی دارد، اما مطالعات میکروبیولوژیک و اپیدمیولوژیک، هم خطر و هم ویژگی‌های خاص بزاق سگ را نشان داده‌اند.
در این مقاله به بررسی میکربیوم بزاق سگ، بیماری‌های قابل‌انتقال، عوامل مستعد، مکانیزم‌های انتقال، علائم بالینی، راهکارهای پیشگیری و توصیه‌های بهداشتی خواهیم پرداخت.
۱. ترکیب میکروبی بزاق سگ 🦠
- تنوع میکروبی بالا
تحقیقات نشان داده‌اند بزاق سگ‌ها شامل بیش از ۶۰۰ گونه باکتری است. این تنوع مشابه بزاق انسان است و تمیزتر بودن بزاق سگ صرفاً یک باور نادرست است . - وجود باکتری‌های بیماری‌زا و مقاوم به آنتی‌بیوتیک
بررسی‌های ژنومی اخیرا نشان داده‌اند بزاق سگ شامل باکتری‌هایی چون Bacteroides, Capnocytophaga, Corynebacterium, Fusobacterium, Pasteurella, Staphylococcus و Streptococcus است که دارای ژن‌های مقاومت ضد آنتی‌بیوتیک هستند. این ژن‌ها امکان انتقال افقی (HGT) به میکروبیوتای انسان را دارا هستند . - pH متفاوت
بزاق سگ کمی قلیایی‌تر از بزاق انسان (pH حدود ۷.۵–۸ در سگ‌ها در برابر ۶.۵–۷ در انسان) است، که می‌تواند تأثیری در تعادل میکروبی داشته باشد، با این حال خاصیت ضدباکتریایی قابل توجهی ایجاد نمی‌کند .
۲. میکروب‌های قابل‌انتقال از بزاق سگ
۲.۱ باکتری‌ها
- Capnocytophaga canimorsus
این باکتری گرم‌منفی در بزاق سگ‌ها رایج است. انتقال آن از طریق گازگرفتگی یا تماس بزاق با زخم می‌تواند منجر به سپسیس سریع، از بین رفتن اندام و حتی مرگ شود، به‌خصوص در افراد مسن، سپلکتومی‌شده یا دارای نقص ایمنی . - Pasteurella spp.
عضو نرمال فلور سگ‌هاست و با گازگرفتگی یا لیسیدن زخم، می‌تواند منجر به عفونت ملتحمه، التهابات محلی، مننژیت و اندوکاردیت گردد . - Staphylococcus intermedius و MRSA
این باکتری‌ها (از جمله MRSA) در سگ‌ها شناسایی شده و در مواقع تماس مستقیم با بزاق یا پوست آسیب‌دیده می‌توانند به انسان منتقل شوند، به‌ویژه افراد با نقص سیستم ایمنی . - Bordetella bronchiseptica
هرچند در انسان نادر است، در صورت سرایت می‌تواند باعث ذات‌الریه یا عفونت تنفسی گردد . - Coxiella burnetii (ابتلا به تب Q)
اگرچه منبع اصلی دام‌های اهلی هستند، سگ‌ها نیز عفونت‌زایی دارند و گاهی اهداف انتقال به انسان هستند . - Leptospira spp.
انتقال از طریق بزاق نادر است ولی محتمل است، مخصوصاً هنگامی‌که سگ‌ها آلوده به Leptospira هستند .
۲.۲ ویروس‌ها و انگل‌ها
- رابی
این ویروس مرگبار از طریق بزاق سگ (به‌ویژه از سگ‌های ولگرد یا تدارک نشده) منتقل می‌شود و بدون درمان فوری تقریباً همیشه کشنده است . - دیگر ویروس‌ها
نظیر نوروویروس‌ها در مدفوع سگ و تماس ثانویه مخاطی ممکن است انتقال یابد . - انگل‌ها
انگل‌هایی مانند Giardia، کرم قلابی (hookworm) و کرم گرد (roundworm) می‌توانند از طریق بزاق، پس از لیسیدن مقعد یا مدفوع، در شرایط خاص انتقال یابند .
۳. چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟
- کودکان خردسال
غالباً رفتارهایی چون گذاشتن دست‌ها در دهان پس از تماس با سگ دارند و سیستم ایمنی‌شان هنوز ضعیف‌تر است . - سالمندان
نقص سیستم ایمنی وابسته به سن خطر عفونت با Capnocytophaga و MRSA را افزایش می‌دهد . - افراد دارای بیماری‌های مزمن/ایمنی‌کاهش‌یافته
مانند کسانی که داروهای سرکوب‌کننده مصرف می‌کنند، از لحاظ جسمی ضعیف‌اند یا طحشان را از دست داده‌اند - این گروه درخطر جدی‌تری قرار دارند . - زنان باردار
گرچه بیشتر درباره تولیکوزما شناخته‌شده‌اند، انتقال سایر عوامل zoonotic از سگ نیز نگران‌کننده است .
۴. علائم بالینی و مسیر انتقال
۴.۱ علائم بالینی
- عفونت موضعی
تورم، درد، قرمزی، گرما و چرک در محل زخم. - عفونت سیستمیک/سپسیس
تب، لرز، گیجی، افت فشار خون، تنگی نفس. - عفونت تنفسی
سرفه، تنگی نفس، درد قفسه سینه. - عفونت دستگاه گوارش
تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم. - عوارض نادر
مننژیت، اندوکاردیت، آمبولی‌های عروقی، نارسایی اندام‌ها .
۴.۲ مسیرهای انتقال
- گازگرفتگی مستقیم.
- تماس بزاق با زخم یا مخاط (چشم، دهان، بینی).
- لیسیدن صورت یا زخم باز.
- انتقال ثانویه از دست/سطوح آلوده به دهان انسان.
- استفاده از غذای خام که سگ خورده و به بزاق آلوده است .
۵. شواهد اپیدمیولوژیک و موارد بالینی
- گزارش موارد چندی از سپسیس قاتل ناشی از Capnocytophaga canimorsus پس از تماس بزاق یا گازگرفتگی وجود دارد؛ برخی با نیاز به قطع اندام یا مرگ حتی در افراد آسیب‌پذیر .
- مورد ۷۰ ساله‌ای که دچار عفونت شدید شد ولی با درمان مقاوم بهبود یافت .
- ادامه شناسایی روندهای مقاوم به آنتی‌بیوتیک در باکتری‌های بزاق سگ، هشدار به همیاری انسان–حیوان در انتقال ژن‌های مقاوم .
۶. آیا بزاق سگ می‌تواند مفید باشد؟
برخی مطالعات نشان می‌دهد که بزاق سگ حاوی آنزیم‌هایی مانند لیزوزیم و هیستاتین است که خاصیت ضدباکتریایی یا ترمیمی دارند، اما این فایده‌های احتمالی کمتر از خطرات انتقال بیماری هستند . لذا نباید بزاق سگ را به‌عنوان جایگزین بانداژ یا آنتی‌بیوتیک گرفت.
۷. راهکارهای پیشگیری
۱. بهداشتی رفتار کنید
- جدا نگه داشتن تماس سگ با صورت، به ویژه از طریق لیسیدن.
- شستن فوری دست‌ها با آب و صابون بعد از لمس سگ، خصوصا قبل از غذا خوردن .
- بیما‌ری‌یابی دوره‌ای
- واکسیناسیون سگ علیه رابی و بیماری‌های قابل‌انتقال.
- چک و ضدعفونی منظم در مطب دامپزشکی.
- غذای سالم برای سگ
- اجتناب از تغذیه خام؛ استفاده از پروتئین پخته‌شده .
- پرداختن سریع به گزش یا لیسیده شدن زخم
- ضدعفونی سریع و مراجعت به پزشک برای احتمال آنتی‌بیوتیک مناسب (مثلاً آموکسی‌سیلین–کلاوولانات).
- توجه ویژه به گروه‌های آسیب‌پذیر
- احتیاط دوچندان برای کودکان، سالمندان، افراد دارای نقص ایمنی و زنان باردار .
- آموزش عمومی
- افزایش آگاهی خانواده‌ها نسبت به zoonosis و پرهیز از تماس خطرناک.
۸. جمع‌بندی و توصیه نهایی
اگرچه خطر بیماری از تماس با بزاق سگ برای افراد با سیستم ایمنی سالم بسیار پایین است، اما شواهد علمی نشان می‌دهد که این بزاق می‌تواند حامل باکتری‌های مقاوم و بیماری‌زای جدی باشد که در شرایط خاص منجر به عفونت‌های خطرناک یا حتی تهدید حیات شوند—به ویژه در گروه‌های دارای ریسک. بزاق سگ نباید جایگزین درمان‌های پزشکی شود، و باید در تماس با دهان افراد، مراقبت و احترام ویژه‌ای قائل شد.
در پایان، توصیه می‌شود:
- تماس بزاق با مخاط یا زخم را محدود کنید.
- دست‌ها را مرتب بشویید.
- گازگرفتگی‌ها را جدی بگیرید و فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- از رفتار محافظتی در گروه‌های حساس غفلت نکنید.
با رعایت این نکات ساده، می‌توان از مزایای اجتماعات نزدیک با سگ بهره‌مند شد بدون اینکه سلامت به خطر بیفتد
